Prof. Dr. Bilge UZUN – Orta Doğu Teknik Üniversitesi KKK- Psikolojik Danışma ve Rehberlik ABD,
Yoğun hayat temposuna karşın uyarlanan bir antidot: Mindfulness
İçinde bulunduğumuz zamanın getirdiği yoğun hayat temposu içinde koştururken, zihnimizin konudan konuya uçuşması, aynı anda birden fazla işe odaklanabiliyor olmanın yanılsaması modern zamanın becerilerinden biri gibi görünür. Oysa zihnimiz çoğu zaman bedenimizden farklı bir zaman dilimindedir. İçinde bulunduğumuz o andan ziyade, dün yapamadıklarımıza ya da yarın neleri farklı yapacağımıza dalıp an’dan uzaklaşırız. Bedenimiz içinde bulunduğu an’da yoluna devam ederken zihnimiz düşünceler arasında kaybolur. Hal böyle olunca kazalar, kayıplar, pişmanlıklar hatta fizyolojik ve psikolojik rahatsızlıklar kaçınılmaz olur. Oysaki oluşan her soruna karşın bir antidot geliştirme özelliğine de sahibiz. Bunun henüz farkında olmasak da…
Mindfulness nedir?
Son yılların modern ama kaotik dünyasının beraberinde getirdiği olumsuz etkilerini azaltmak, mutluluk ve başarı motivasyonunu arttırmak için güncel ve tinsel bir yaklaşım oluşturulmuş. Adına da “fark’andalık” denmiş. Fark et, anda kal, fark’andalık, namı diğer mindfulness. Uluslararası alan yazında “mindfulness”, ulusal alan yazında “bilinçli farkındalık” olarak bilinen bu yaklaşım hayatımızı daha keyifli, stresten uzak ve doyurucu hale getirmek için bilimsel verilerle etkinliği kanıtlanarak bize sunulmuş. “Bilinçli ve yargısız yaşama sanatı” olarak da kabul edilen bu yaklaşım, o an’da her ne yapıyorsak ona odaklanabilmemiz için bize yön gösteren beceriler bütünü olarak tanımlanmış (Uzun, 2020).
Mindfulness yaklaşımının tarihçesi
Temelini Güneydoğu Asya’nın dört bin yıllık Budist meditasyon pratiklerinden alan mindfulness, Massachusetts Üniversitesi tıp doktoru, John Kabat-Zinn’in çalışmalarıyla Batı dünyasına tanıtılan (Siegel, Germen ve Olendzki, 2009), son yıllarda bilimsel araştırmalarla etkinliği kanıtlanmış ve bu vesileyle tüm dünyada popüler olmuş bir antidottur. Her ne kadar Budizm kökenlerine dayanıyor olsa da uygulamaların Antik Yunan felsefesi, Varoluşçuluk akımı, Batı kültürünün Doğalcılığı, Amerikan kültürünün Hümanizmi gibi felsefelerle de ortak kavramları bulunduğu görülmekte (Uzun, 2021). Benzer inanç ve uygulamalara Mevlâna Celaleddin-i Rumi’nin Mesnevi’sinde bulunan deyişlerinde de rastlamak mümkün. Tıp temelinde sinirbilim çalışmaları ile tanınan, insan psikolojisi üzerinde sınanan, eğitim alanında çalışmalara devam edilen mindfulness uygulamalarının önde gelen ismi Kabat-Zinn’e göre mindfulness; “An’da, amaçlı, yargısız ve şefkatle dikkat etmeyi” içerir (Kabat-Zinn, 1994).
Eğitimde mindfulness uygulamaları ve etkileri
Yetişkinlerle yürütülen uygulamaların olumlu etkilerinin ortaya konulmasıyla uygulamaların, tüm gelişim evrelerinde, okul çağı çocuklarına olan katkısı eğitimde mindfulness uygulamalarının yolunu açmış, çocuk ve ergenleri hedef alan birçok program oluşturulmuş (Shapiro vd., 2015). Uygulamaların küçük gruplarda yaygınlaşması, daha geniş gruba hitap edebilmek amacıyla okul programlarına aktarılmış. Bu doğrultuda, ortaokul ve ergen grupları hedef alan iRest for Kids, Inner Kids, Mindful Schools, MindUp, Learning to Breathe, Mindfulness in the Schools Project gibi birçok program ortaya çıkmış. Buna göre, çalışmaların uygulama alanları ilköğretim grubunda yoğunlaşırken okul müfredatına ihtiyaca (kültüre) bağlı farklı düzenlemelerle eklenen mindfulness eğitim programlarıyla çocuklarda seçici dikkat becerilerinde artış, sınav kaygısı ve dikkat eksikliği ve hatta hiperaktivite bozukluğunda azalmayı sağladığı ortaya konulmuş (Napoli, Krech ve Holley, 2005). Çalışma bulguları, okul öncesi dönemde öz-düzenleme ve ergenlik dönemi öğrencilerinde olumlu düşünce ve duygulanım puanlarında kontrol grubuna göre anlamlı artış olduğunu göstermiş (Schonert-Reichl ve Lawlor, 2010). Ulusal ve uluslararası alan yazında, davranış problemleri ve depresyonun yönetilmesine ilişkin yürütülen çalışmalar, benzer bulgularla olumlu sonuçlar göstermiş (Joyce vd., 2010). Ayrıca, uygulanan mindfulness programlarının sınıf içinde öğrencilerin dikkat yönetimini, stres, kaygı ve bilişsel fonksiyonları üzerinde etkisi olduğunu ortaya konulmuş (Schonert-Reichl, Oberle, Lawlor, Abbott, Thomson, Oberlander, & Diamond, 2015).
Ulusal ve uluslararası alan yazınında mindfulness
Günümüzde, dünyada pek çok okul, eğitim müfredatına uyarlayarak eklediği mindfulness eğitim programları, öğrencilerinin olumlu kazanımları elde etmelerini ve olumlu okul iklimine katkı sağlamayı amaçlamakta. Uluslararası alan yazında bu konuya ilişkin pek çok çalışmaya ulaşılırken Türkiye’de yürütülen çalışmaların sınırlı olduğu, bazı özel okulların eğitim müfredatına mindful okul uygulamalarını dahil ettiği, uygulayıcı olabilmek için gerekli olan eğitimlerini tamamlayan okul psikolojik danışmanlarının mindfulness uygulamaları yürüttüğü de görülmektedir.
Mindfulness uygulamalarının etki ve sonuçları
Mindfulness programı çerçevesinde öğretilen uygulamalar, farklı gelişim seviyesinde bulunan çocukların içinde bulundukları an’ın farkında olmalarını; mindful nefes, görme, dokunma, dinleme, tatma gibi duyumsama becerilerini güçlendirmelerini sağlamaktadır. Uygulamalar ayrıca çocukların iyi niyet ve düşüncelerle, affedici, değer veren, kıymet bilen, adımlarını farkındalıkla atan, lokmalarını tadına vararak yiyen ve bu lokmalara sahip olmanın değerini fark eden, öz-değerleri yüksek, başkalarına gösterdikleri şefkat ve saygıyı kendilerine de gösteren bireyler olma becerilerini de güçlendirmektedir.
Sonuç ve Öneriler
Tüm bireyler doğdukları andan itibaren anlama ve kavrama yeteneği ile dünyaya gelir. İnsan doğasında olan bu beceriler yaşın ilerlemesiyle bilişsel seviyenin değişmesi sonucu kaybedilebilecektir. Bu nedenle mindfulness becerilerinin yaşamın erken dönemlerinde alışkanlığa dönüştürülmesi önemlidir.
“Çocuk insanın atasıdır!”
Mindfulness becerileri bir süreci içererek yaşam stili oluşturmaktadır. Bu doğrultuda becerilerin çocuklara aktarılabilmesi için öncelikle eğitimcinin Mindfulness Eğitimi (ME) yolu ile öğretilen formal ve informal pratiklerden oluşan uygulamaları kendi yaşamına aktarmış olması; ardından bu becerilerin çocuklara öğretilebilmesi için Eğitimde Mindfulness (MinE, Mindfulness in Education) programını tamamlamış olması beklenmektedir.
Son yıllarda önemi bilimsel alanlarda fark edilen mindfulness uygulamalarının çocuk ve ergenlerde fiziksel, duygusal ve bilişsel süreçlerine olan etkileri ortaya konulmaktadır. Bu doğrultuda, yaşamın en önemli adımlarının atıldığı okul çağının farklı gelişim evrelerinde, yaklaşımın yaygınlaştırılması için okul uygulamaları önerilmektedir.
KAYNAKLAR
Kabat-Zinn, J. (1994). Wherever you go, there you are: Mindfulness meditation in everyday life. New York: Hyperion.
Napoli, M., Krech, P.R., & Holley, L.C. (2005). Mindfulness Training for Elementary School Students. Journel of Applied School0 Psychology, 21(1), 99-125.
Schonert-Reichl, K.A., & Lawlor, M.S. (2010). The effects of a Mindfulness-Based Education Program on Pre and Early Adolescents’ Well-Being and Social and Emotional Competence. Mindfulness, 1(3), 137-151.
Schonert-Reichl, K. A., Oberle, E., Lawlor, M. S., Abbott, D., Thomson, K., Oberlander, T. F., & Diamond, A. (2015). Enhancing cognitive and social–emotional development through a simple-to-administer mindfulness-based school program for elementary school children: A randomized controlled trial. Developmental psychology, 51(1), 52.
Siegel, R. D., Germer, C. K., & Olendzki, A. (2009). Mindfulness: What is it? Where did it come from? In Clinical Handbook of Mindfulness (pp. 17-35). New York: Springer
Uzun, B. (2020). En Uzun Yollar Tek Adımla Başlar. İnkılap Yayınları, İstanbul.
Uzun, B & Kral, T. (2021). Fark et, anda kal; namıdiğer Mindfulness: Farkandalık Uygulamalarının dünü, bugünü ve kültürümüze duyarlılığı. Uluslararası Bilim ve Eğitim Dergisi, 4(1), 16-27.
PROF. DR. BİLGE UZUN KİMDİR?
Dr. Bilge Uzun, Lisans, Yüksek Lisans ve Doktora eğitimini Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Psikolojik Danışma ve Rehberlik Anabilim Dalı’nda tamamlamıştır. Doktora çalışmaları sırasında Berlin Humboldt Üniversitesi’nde burslu araştırmacı olarak akademik çalışmalarda bulunmuştur. Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Psikolojik Danışma ve Rehberlik alanında Doktora programını tamamlamasıyla Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Bölümü’nde Yarı Zamanlı Dr. Öğretim Üyesi olarak çalışan Uzun’un Doktora başarısı Yüksek Öğretim Kurumu (YÖK) tarafından desteklenmiş ve bir yıl süreyle yurtdışı Doktora Sonrası Araştırma (PostDoc) bursu kazanmıştır. Londra’da bulunan Roehampton Üniversitesi Klinik Psikoloji Bölümü’nde burslu misafir öğretim üyesi olarak görev yapmasının ardından Cumhuriyet Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Bölümü’nde bölüm başkanlığını yürütmüştür. Aynı yıllarda Orta Doğu Teknik Üniversitesi Eğitim Bilimleri Bölümü’nde Yarı Zamanlı Öğretim Üyesi olarak çalışmıştır.
Dr. Uzun’un akademik çalışmaları son yıllarda, popüler yaklaşımlardan bir olan Mindful Okul ve Çocuklarla Mindfulness (Fark’andalık) alanına yönelmiştir. Uluslararası düzeyde uzun soluklu eğitimlerini tamamlayarak “Mindful Okul Eğitimcisi” unvanını almıştır.
Dr. Uzun kültüre duyarlı “Mindful Okul Uygulamaları”nı ülkemizi temsilen uluslararası platformlara taşımış ve Türkiye’nin birçok Avrupa ülkesi ve Amerika gibi tanınır ülkeler arasında yer almasını sağlamıştır. Son yıllarda çalışmalarını kitap ve kitap bölümlerine aktaran Uzun’un En Uzun Yollar Tek Adımla Başlar başlıklı kişisel gelişim kitabı ve Buda’yı araraken Rumi’yi buldum başlıklı romanı bulunmaktadır.
